Mayoz Bölünme

Mayoz bölünmede bir hücre art arda iki bölünme geçirerek dört yeni hücre oluşturulur. Oluşan hücreler hem birbirlerinden, hem de ana hücreden farklı kalıtsal yapıda olabilir. Mayoz bölünme, Mayoz I ve Mayoz II diye iki bölümde incelenir.

Mayoz Bölünmenin temel özellikleri:

1-Sadece 2n kromozomlu hücrelerde görülür.
2-2n kromozomlu hücrelerden n kromozomlu 4 hücre oluşur.
4-Eşey ana hücresi ve spor ana hücrelerinde görülür.
5-Bölünme sonunda gamet ve sporlar oluşur.
6-Kalıtsal çeşitlilik nedenidir. Oluşan hücreler kalıtsal olarak birbirinden farklıdır.
7-Eşeyli üremenin temel mekanizmasıdır.
8-Mitoza göre daha ileri bir özelliktir
9-Hem homolog kromozomlarda hem de kardeş kromatidlerde ayrılma görülür.
10-Sinaps, tetrad ve krossing-over görülür.

11-Mayoz geçirmiş hücre tekrar mayoz geçiremez ancak mitoz geçirebilir.

Mayoz I

 I. Safha Profaz I:

·        Çekirdek zarı ve çekirdekçik erimeye başlar. Kısalıp kalınlaşan kromatin iplikler kromozom halini alırlar.

·        Mitoz bölünmeden farklı olarak homolog kromozomlar birbirlerine tutunarak dört kromatitli ve iki kromozomlu tetratları oluştururlar.

·        Kromozomlar tetrat oluşturduğu sırada kardeş olmayan kromatitler bir çok noktadan birbirlerine temas eder. Bu noktalara sinapsis denir.

·        Bu sinapsislerden bazılarında kardeş olmayan kromatitler arasında gen alışverişi yapılabilir. Krosing–over denilen bu olay sadece mayoz bölünmede görülür. Bu olay sayesinde kromozomlar üzerinde bulunan baskın ve çekinik genlerin diziliş sırası değiştirilir. Bu değişim ise oluşacak hücrelerde kalıtsal çeşitliliği artırır.

·        Krosing-over olayı her tetratta görülmez. Ne zaman ve ne oranda meydana geleceği, hangi karakterler arasında olacağı tam olarak bilinemez. Ancak, bir kromozom üzerindeki genler arası uzaklık arttıkça, krosing-over ile değiştirilme ihtimali artar.

II. Safha Metafaz I:

·        Mitoz bölünmeden farklı olarak homolog kromozomlar hücrenin ortasında üst üste gelecek şekilde iki sıra halinde dizilir.

·        Bu diziliş şekli sayesinde mayoz I de kardeş kromatitler yerine homolog kromozomlar birbirinden ayrılır.

III. Safha Anafaz I:

·        Mitozda kardeş kromatitler birbirinden ayrılıp zıt kutuplara çekilirdi. Mayozda ise kardeş kromatitler yerine homolog kromozomlar birbirinden ayrılır.

·         Bu olay mayoz bölünmede kalıtsal çeşitliliğin oluşmasında etkilidir.

·         Mayozda krosing-over olmasa bile, homolog kromozomlar rastgele ayrıldığı için, her zaman çeşitlilik sağlanmış olur.

IV. Safha Telofaz I:

·        Mitoz bölünmede olduğu gibi önce çekirdek bölünmesi tamamlanır çekirdek zarı oluşur. Telofazın sonuna doğru sitoplâzma bölünmesi başlar.

·         Sitokinez mitoz bölünmede olduğu gibi gerçekleşir.

·        Mayozun ikinci bölünmesi başlamadan önce mayoz I de olduğu gibi interfaz safhası görülmez. Yani DNA eşlenmesi gerçekleşmez.

·         Sadece hayvan hücrelerinde bölünme başlamadan önce sentrozomlar kendini eşler.

Mayoz II 

I. Safha Profaz II:

·         Çok kısa sürede tamamlanan bir safhadır.

·         Eğer oluşmuşsa çekirdek zarı eriyerek kaybolur.

·         İğ iplikleri kısalıp kalınlaşır.

II. Safha Metafaz II:

·         Kardeş kromatitleri taşıyan kromozomlar hücrenin ortasında tek sıra halinde dizilirler.

·         Kromozomlar sentromerlerinden iğ ipliklerine bağlanırlar.

III. Safha Anafaz II:

·         Hücrenin ekvator düzleminde dizilmiş olan kromatitler iğ ipliklerinin kısalıp helezonlaşmasıyla birbirinden ayrılır.

·         Mitozda olduğu gibi kromatit ayrılması gerçekleştirilmiş olur.

·         Mitozdaki anafazda kardeş kromatitler düzenli bulunurken bu evrede düzensiz bulunurlar. Bu da Mayoz bölünmede genetik çeşitliliği sağlar.

IV. Safha Telofaz II:

·         Bu safhanın tamamlanmasıyla mayoz bölünme bitmiş olur.

·         Profaz II evresinde kaybolan çekirdek zarı yeniden yapılır.

·         Kromozomlar tekrar kromatin iplik haline dönüşür.

·         Mayoz bölünmenin başlangıcında kaybolan çekirdekçikler tekrar ortaya çıkar.

·         Telofazın sonuna doğru sitoplâzma bölünmesi başlar.

·         Sitokinezin tamamlanmasıyla diploit (2n) kromozomlu eşey ana hücresinden haploit (n) kromozomlu dört hücre oluşmuş olur.

Sitoplazma bölünmesi

Hayvansal hücrelerde: Çekirdek bölünmesi tamamlandıktan sonra sitoplazma ortadan boğumlanarak ikiye bölünür ve iki ayrı hücre oluşmuş olur.

Bitkisel hücrelerde: Oluşmuş olan iki çekirdekli hücrenin ortasında bir orta lamel (ara lamel) oluşur ve hücre duvarına kadar ulaşır. Dolayısıyla birbirine bitişik iki hücre oluşur.

Kromozom Sayıları

Tüm canlıların kromozom sayıları birbirinden farklı değildir. Aşağıdaki tabloda görüldüğü gibi kromozom sayıları eşit olan canlılar da vardır. Kromozom sayıları birbirine eşit olanlar aynı canlı mı olması gerekir? Yada kromozom sayısı fazla canlılar daha mı gelişmiştir? Tabi ki böyle bir durum söz konusu değil.

mayoz bölünme animasyonu